GIJS VAN HAL, MEDEGEVANGENE van PIET DOUWMA

December 2007, door Mevr. Snip-Douwma

Piet Douwma werd op 17 juli 1941 aangehouden en afgevoerd naar et 'Polizeiliches Durchgangslager Schoorl'. Veel informatie omtrent de gang van zaken aldaar heeft Piet niet meegedeeld aan zijn familie. Amsterdammer Gijsbertus van Halm zat er gedeeltelijk in dezelfde periode als Petrus Douwma, ook in Amersfoort en Neuengamme. Van Halm werd op 21 juni 1941 aangehouden en naar Schoorl gebracht. Onderstaand verhaal is ontleend aan publicatie in De Telegraaf van woensdag 4 mei 2005.

,,Schoorl was het eerste echte concentratiekamp in ons land. Gemiddeld zaten daar 800 mannen en 50 vrouwen tegelijk gevangen. Het kamp werd overigens al in oktober 1941 gesloten. Doden vielen er niet. Gijs van Halm: ,,In vergelijking met de andere kampen was het leven in Schoorl draaglijk. Het eten was goed. We hadden zelfs muziek- en voordrachtsavonden. Een speelde viool, weer een ander mondorgel. Ik verzorgde de programma's. Niemand onder ons vermoedde dat maar bitter weinigen de vrijheid zouden zien en het er levend zouden afbrengen.''

Op 31 augustus 1941 transporteerden de Duitsers Gijs van Halm naar het beruchte kamp Amersfoort, waar tijdens de oorlog tenminste 658 gevangenen werden doodgeschoten. De krankzinninge SS-beul Kotalle en de Nederlandse kamparts Van Nieuwenhuysen voerden hier een schrikbewind. Ondanks de strenge controles in het kamp, zag Van Hal kans een brief voor zijn familie naar buiten te smokkelen. Via dezelfde route ontving hij een enkele keer bericht en een pakketje met tabak en een paar gehaktballen van 'thuis'. Van Hal noteerde in zijn dagboek: ,,We werden kaalgeknipt en gekleed in oude legeruniformen. We moesten meehelpen kamp Amersfoort op te bouwen. Tijdens deze werkzaamheden werden we geschopt, geslagen en uitgevloekt. De meesten van ons hadden schurft en luizen. Het eten was zeer slecht. Voor het wegnemen van een paar broodkorsten uit de varkensstal moest je 24 uur, zonder eten of drinken, op de appelplaats staan. Voor het wegnemen van koolstronken kreeg je 25 stokslagen. We vermagerden zichtbaar. De kampcommandant zei tijdens het appel dat onze slechte gezondheid aan ons zelf lag. Volgens hem bedreven we teveel onanie.''

In september 1941 werden 101 Russische krijgsgevangen het kamp Amersfoort binnen gebracht. Van hen stierven er 22 van de honger, 77 werden in 1942 met een nekschot gedood. Twee Russen lieten het leven als gevolg van 'medische experimenten'. Van Halm was daarvan getuige. Hij schreef in zijn dagboek: ,,Enkele Russen werden naar het hospitaal gesleept om voor dokter Van Nieuwenhuysen te verschijnen. Ze schreeuwen nogal. 'Dat zal ik die honden eens af leren', snauwde de dokter. De jongens werden eerst geheel ontkleed in een bak met heet water gesmeten en daarna in en bak met koud water. Dat onmens (de dokter) ranselde hen vervolgens met een zweep af zodat het bloed langs hun ruggen liep en ze bewusteloos neervielen. Ze werden naar hun krib gesleept. Verder werd er niet meer naar hen omgekeken.''

Gijs van Halm verbleef drieeneenhalve maand in kamp Amersfoort. Op 15 december 1941 werd hij op transport gesteld naar Neuengamme in de buurt van Hamburg, waar veel politieke gevangenen werden vastgehouden. (...) In de loop van de oorlog voerden SS'ers 106.000 mensen uit heel Europa naar Neuengamme, 55.000 van hen kwamen om. Veel gevangenen werden gedwongen te werken aan de kanalisatie van de Elbe of in een steenfabriek. Gijs van Halm: ,,We werden met een hagel van stokslagen ontvangen. We kregen klompen en een pak van lompen. De slaapplaatsen in de barakken waren op de grond, die totaal doorweekt was van water dat doorlekte van de er naast gelegen latrines. De kapotte strozakken zaten vol luizen en vlooien.''

Volgens Van Hal zaten in Neuengamme niet alleen vijanden van het nazi-regime. Het werd ook bevolkt door misdadigers die van gevangenissen waren overgeplaatst naar de kampen. Van Halm: ,,Dat tuig kreeg de leiding over ons. Ze deden dienst als kapo's (voorlui) en waren ook keukenchef, hoofdverpleger of hoofd van een fabriek of werkplaats. Ter onderscheiding droegen zij een groene driehoek, wij een rode. De criminele en politieke gevangenen stonden elkaar voortdurend naar het leven. Tussen ons bestond een felle haat.''

Die haat werd aangewakkerd omdat de bevoorrechte misdadigers in het bijzijn van creperende gevangenen luidruchtige feesten hielden, waarbij zelfgestookte aardappelspiritus werd gedronken. Gijs van Halm in zijn dagboek: ,,Tijdens die feesten werd een deel van de barak afgeschermd met de dekens die van onze strozakken werden gestolen. Langs de zolder werden gekleurde guirlandes opgehangen. Er werd accordeon en viool gespeeld. De meeste kapo's hadden de beschikking over Poolse jongens, die als lustknapen dienden. Bij de feesten werden hun lippen rood geverfd. De knapen kregen lichte arbeid en extra eten dat van onze porties werd af gestolen (...).''

Begin 1942 brak in Neuengamme een vlektyfusepidemie uit, die honderden slachtoffers maakte. Van Halm schreef: ,,Het was app�l en een ijskoude oostenwind blies door onze schamele lompen. De lichamen van onze gestorven kameraden lagen als beesten op een hoop. Plotseling verscheen de kampcommandant, trots gelijk een pauw in een uitgesneden rijbroek, glimmende laarzen en een zweepje. Wijzend op de lijken klonk zijn bevel: 'Schaff den Dreck weg' (Zorg dat dat vuil hier weg komt). De lichamen werden op een kar gesmeten en weggereden. Direct daarop beval de kapo ons een vrolijk lied te zingen. Alles werd gedaan om ons geestelijk en lichamelijk kapot te maken.'' Op 31 juli 1942 werd Gijs van Halm met tientallen anderen in een treinwagon richting Dachau gereed. Van Halm overleefde vier jaar kampen. Op 4 juni 1945 keerde hij terug in Amsterdam.